IV. MEHMET DÖNEMİ ISLAHATLARI

- IV. Murat'ın ölümünden sonra yerine, İbrahim padişah oldu.
- İbrahim dönemi, vezirlerin yönetime karıştığı, yeniçerilerin çokça isyan çıkardığı,
- iç karışıklıkların çokça yaşandığı bir dönemdir.
- 1648'de yeniçerilerin bir isyanıyla İbrahim tahttan indirlmiş ve yerine çocuk yaşta IV. Mehmet padişah olmuştur.
- IV. Mehmet, kendisi yönetecek çağa gelinceye kadar, ülkeyi IV. Mehmet'in annesi ve vezirler yönetmiştir.

IV. MEHMET DÖNEMİ ISLAHAT ÇALIŞMALARI

- Ülke yönetiminde kontrolü eline alan IV. Mehmet, kötü gidişe son verebilmek amacıyla bazı devlet adamlarını görevlendirdi.

Tarhuncu Ahmet Paşa
- Maliye alanında ıslahatlar yapmıştır.
- Has ve zeamet gelirlerini doğrudan hazineye aktardı.
- Devletin gelir ve gider dengesini sağlamaya çalıştı.
- Saray masraflarını kıstı, hediyeler verilmesini azalttı.
- Rüşveti engellemeye çalıştı.
- Hazineye borçlu olanlardan tahsilat yaptı.

Köprülü Mehmet Paşa'nın İstekleri
- Padişah ve annesinin kendisine güvenmesi,
- İsteklerinin padişah tarafından hemen karşılanması
- Şikâyet durumunda önce kendisine sorulması
- Sözlerine itimat edilmesi,
- Atayacağı kişilere karışılmaması,

Köprülü Mehmet Paşa'nın Islahatları
- Padişaha sunduğu şartları kabul edilen Köprülü Mehmet Paşa,
- Orduyu disiplin altına aldı.
- Hatalı gördüğü devlet adamlarını görevden uzaklaştırdı.
- Görevini yapmayan memur ve askerin maaşını kesti.
- Görüş ayrılığındaki din adamlarının yerlerini değiştirdi.
- Donanmayı düzenledi.
- Ordu ve donanma ile ilgili yaptığı ıslahatlar başarılı oldu.
- Venediklilerden Bozcaada ve Limni adaları geri alındı.
- Erdel isyanını bastırararak devlet otoritesini artırdı.

Köprülü Fazıl Ahmet Paşa
- Köprülü Mehmet Paşa'nın ölümünden sonra yerine oğlu Fazıl Ahmet Paşa sadrazam oldu.
- Ekonomik ve askerî alanda ıslahatlara önem verdi.
- Devlet giderlerini kıstı.
- Bütçe açığını azalttı.
- Orduyu yeniden düzenledi.
- Topçu sınıfını güçlendirdi.
- Fazıl Ahmet Paşa, İstanbul Çemberlitaş'ta kütüphane kurdu.

XVII. Yüzyıl Islahatlarının Genel Özellikleri
- Islahatlar, kişilere baplı kalmış, devamlılık olmadığı için sonuca ulaşılamamıştır.
- Nedenleri araştırılmadan sorunlara çözüm arandığı için kalıcı çözümler bulunamamıştır.
- Avrupa'daki gelişmeler takip edilememiştir.
- Islahatlar daha çok askerî alanda olmuştur.
- Islahatlara, yeniçeriler, devletr adamları, saray kadınları ve ulema engel olmaya çalışmıştır.
- Baskı ve şiddet yoluyla devlet otoritesi sağlanmak istenmiştir. Bu durum, ıslahatların halk tarafından benimsenmesine engel olmuştur.

Siyasi Islahatlar
- Devlet kadrolarına işin ehli olan kişileri atadı.

Ekonomik Islahatlar
- Saray masrafları azaltıldı.
- Devletin gelir ve giderleri dengelenerek maliye düzenlendi.
- Hazineye borcu olan kişilerden bu borçları tahsil edildi.
- Divan üyeleri ve bazı yöneticilerden hazineye para aktarıldı.

Askerî Islahatlar
- Savaştan kaçan yeniçeriler cezalandırıldı.
- Ordu disiplin altına alındı.

Sosyal Islahatlar
- Kütüphaneler açıldı.

 

IV. MEHMET DÖNEMİ SİYASİ OLAYLARI

Osmanlı-Venedik İlişkileri
- Girit adasını ellerinde bulunduran Venedikliler, Osmanlı ticaret ve hac gemilerine saldırıyorlardı.
- Akdeniz'de tam bir hâkimiyet sağlanabilmesi için Girit'in alınması gerekiyordu.
- 1645'te Girit kuşatıldı.
- Venedik kuşatma sırasında Çanakkale Boğazı'nı abluka altına aldı.
- Papalık, Fransa ve İspanya Venedike yardıma geldi.
- Kuşatma tam 24 yıl sürdü.
- 1669'da Köprülü Fazıl Ahmet Paşa döneminde ada fethedilebildi.
- Kuşatmanın uzun sürmesi, Osmanlı ekonomisini ve donanmasını yıpratmıştır.
- Donanmanın eski gücünde olmadığı da belli olmuştur.

Osmanlı-Avusturya İlişkileri
- 1606 Zitvatorok Antlaşması'yla başlayan iki ülke arasında barış, Avusturya'nın Erdel Beyliği'nin iç işlerine karışmasıyla bozuldu.
- 1662'de başlayan savaşlarda, Uyvar Kalesi ele geçirildi.
- 1664'te Avusturya'nın isteğiyle Vasvar Antlaşması imzalandı. Buna göre;
- Uyvar ve Neograd Osmanlı'ya bırakılacak.
- Avusturya, Osmanlı Devleti'ne savaş tazminatı ödeyecek.
- Erdel, Osmanlı Devleti'ne bırakılacaktı.

Osmanlı-Lehistan İlişkileri
- Lehistan'ın Osmanlı denetimindeki Ukrayna Kazakları'na saldırması üzerine padişah IV. Mehmet Lehistan'a sefere çıktı.
- Bazı kaleleri kaybeden Lehistan barış istedi.
- 1672'de imzalanan Bucaş Antlaşması'na göre;
- Podolya Osmanlı'ya bırakıldı.
- Ukrayna, Osmanlı egemenliğindeki Kazaklara bırakıldı.
- Lehistan, yılda 200 bin altın vergi verecekti.
- Vergi maddesini Leh Diyet Meclisi'nin kabul etmemesi üzerine savaşlar yeniden başladı.
- 1676'da Bucaş Antlaşması, vergi maddesi hariç aynen kabul edildi.
- Bucaş Antlaşması, Osmanlı Devleti'nin toprak kazandığı son antlaşmadır.
- Bu antlaşmayla Batı'da en geniş sınırlara ulaşılmıştır.

Osmanlı-Rusya İlişkileri
- Rusya, Osmanlı himayesindeki Özi Kazakları'na saldırınca, Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa sefere çıktı.
- 1678'de Çehri Kalesi alındı.
- Rusya'nın isteğiyle Bahçesaray (Çehrin) Antlaşması imzalandı. Buna göre;
- Kiev, Ruslarda kalmaya devam etti.
- Özi (Dinyeper) nehri iki devlet arasında sınır oldu.
- Bahçesaray Antlaşması, ilk Osmanlı-Rus antlaşmasıdır.

II. Viyana Kuşatması
- 1683 Yılında Katolik Avusturya'nın Protestan Macarlara baskı yapması üzerine Macar kontu Tökeli İmre, Osmanlı Devleti'nden yardım istedi.
- Sadrazam Fazıl Ahmet Paşa, Vasvar Antlaşması gereği bu yardım isteğini kabul etmedi.
- Fazıl Ahmet Paşa'nın ölümünden sonra sadrazam olan Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, bazı komutanlarının karşı çıkmasına rağmen Viyana'yı kuşattı.
- Fransız, Alman ve Lehlerlerden oluşan Haçlı ordusu, Avusturya'ya yardıma geldi.
- Kuşatma sırasında Kırım hanına Leh kuvvetlerinin Tuna Nehri'ni geçmesini engelleme görevi verilmişti.
- Kırım hanı Leh ordunu engellemeyince Osmanlı ordusu, iki ateş arasında kaldı.
- Büyük kayıpların verildiği kuşatma başarısız oldu(1683).
- Viyana bozgunundan sonra Avusturya, Lehistan, Malta, Venedik ve Rusya, Osmanlılara karşı bir birlik kurdular.
- Bu birliğin oluşumunda papa etkili oldu. Osmanlı'yı Avrupa'dan atmak isteyen devletler, kurdukları bu birliğe Kutsal İttifak adını verdiler.
- Kurulan bu birlik, dört cepheden Osmanlı Devleti'ne saldırdı.
- Zaman zaman başarılar sağlandıysa da, Salankamen ve Zenta seferlernde büyük yenilgiler alındı.
- 16 yıl süren mücadeleler sonunda Osmanlı Devleti barış istemek zorunda kaldı.

Karlofça Antlaşması (1699)
- İngiltere ve Hollanda elçilerinin aracılığında yapılan görüşmeler sonunda, Osmanlı ile Avusturya, Venedik ve Lehistan arasında imzalanan antlaşmadır.

Karlofça Antlaşması'nın Maddeleri
- Mora Yarımadası, Dalmaçya kıyıları ve Ayamavra Adası Venedik'e verildi.
- Podolya ve Ukrayna Lehistan'a verildi.
- Temeşvar ili ve Banat Yaylası hariç tüm Macaristan ve Erdel, Avusturya'ya verildi.
- Bu antlaşma 25 yıl sürecekti.
- Antlaşma, Avusturya'nın kefilliği altında olacaktı.

Karlofça Antlaşması'nın Sonuçları
- Osmanlı Devleti'nin Batı'da bu kadar büyük ölçüde toprak kaybettiği ilk antlaşmadır.
- Avrupa, Osmanlı karşısında savunma durumundan saldırıya geçti.
- Türklerin Avrupa'daki ilerleyişi durdu ve geri çekiliş başladı (1921 Sakarya Zaferi'ne kadar).

İstanbul Antlaşması
- Rus delegesinin imza yetkisi olmadığı için Rusya, Karlofça Antlaşması'nı imzalamadı.
- Rusya ile bir yıl sonra, 1700 yılında İstanbul Antlaşması imzalandı.

İstanbul Antlaşması'nın Maddeleri
- Azak Kalesi, Rusya'ya verilecekti.
- Rusya, İstanbul'da sürekli elçi bulundurabilecekti.

Önemi
- İstanbul Antlaşması ile Ruslar, Azak Kalesi'ni alarak Karadeniz'e inme politikasında ilk adımı atmış oldular.

XVII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ'NDE KÜLTÜR, BİLİM, SANAT VE MİMARİ

- XVII. Yüzyıl Avrupası'nda bilim ve sanat alanında önemli gelişmeler görülürken, Osmanlı Devleti'nde aynı paralellikte önemli gelişim görülmemektedir.
- Yine de hiçbir şey yapılmamış değildir.
- Matematik, tıp ve astronomi alanında çeviriler yapılmış, önceden yazılmış eserlerin açıklamaları yazılmıştır.
- Edebiyat, tarih, müzik ve güzel sanatlar alanlarında yeni eserler ortaya konulmuştur.
- Hat sanatında Hattat Hafız Osman'ın önemli eserleri vardır.

17. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nde Sanatçılar ve Bilim İnsanları

Evliya Çelebi

- 17. yüzyılda yaşamış bir Türk gezginidir.
- Seyahatnâme adındaki 10 ciltlik eserinde gezip gördüğü ülkelerin ve şehirlerin coğrafyası ve kültürü hakkında bilgi verir.

Kâtip Çelebi

- Tarih, coğrafya ve felsefe alanlarında çalışmaları vardır.
- Cihannüma, Mizan-ül Hakk, Tuhfetü'l Kibar fi Esfâri'l Bihar, Düstûrul Amel fi Islâhi'l Halel yazdığı kitaplardır.

Nâbî
- Toplum ve sosyal hayatla ilgili şiirler yazmıştır.
- Şiirlerinde toplumsal sorunlaran çözümler sunmaya çalışmıştır.
- Hayrabad ve Tuhfetü'l Harameyn önemli eserleridir.

Nâima
- Osmanlı Devleti'nin ilk resmî tarihçisidir (vakanüvis).
- Yaşadığı dönmedeki olayları anlattığı Naima Tarihi adlı eseri vardır.

Nef'î
- Türk edebiyatının en önemli hiciv şairlerindendir.
- Siham-ı Kaza (Kaza Okları) önemli bir eseridir.
- Dönemin sadrazamları ve devlet adamlarına yönelik eleştirel şiirler yazmıştır.

Itrî
- Türk musıkisine büyük katkılar yapmış önemli bir bestekârdır.
- 42 adet bestesi vardır.
- Nevakâr makamını bulmuştur.
- "Tuti-i mucize-i guyem" isimli eserin bastecisidir.
- Bayram namazlarında okunan Salat-ı Ümmiye'yi de o bestelemiştir.

Karacaoğlan
- Aşk, gurbet, doğa, sıla özlemi ve ölüm üzerine şiirler yazmış halk ozanıdır.
- Şiirlerini hece ölçüsü ve yaşadığı bölgenin konuşma diliyle yazmıştır.